Σχολική ασφάλεια και αντιμετώπιση κρίσεων

ΜΙΛΩΝΤΑΣ ΓΙΑ ΤΟ ΠΕΝΘΟΣ: ΣΥΜΒΟΥΛΕΣ ΓΙΑ ΕΚΠΑΙΔΕΥΤΙΚΟΥΣ

Η υποστήριξη από το σχολείο και εντός του σχολικού περιβάλλοντος, όπως και η αυξημένη κατανόηση είναι παράγοντες ουσιώδους σημασίας, όταν ένας μαθητής βιώνει την εμπειρία του θανάτου ενός φίλου ή αγαπημένου του προσώπου. Ο κάθε μαθητής θα επηρεαστεί διαφορετικά, ανάλογα με τον χαρακτήρα του, το αναπτυξιακό του στάδιο, τις διαπολιτισμικές του πεποιθήσεις, την οικογενειακή του κατάσταση και τις παρελθούσες εμπειρίες του. Υπάρχουν ορισμένες στρατηγικές, οι οποίες μπορούν να είναι βοηθητικές στην υποστήριξη μαθητή που βιώνει πένθος.

ΓΕΝΙΚΕΣ ΣΥΜΒΟΥΛΕΣ ΓΙΑ ΤΗΝ ΥΠΟΣΤΗΡΙΞΗ ΤΩΝ ΜΑΘΗΤΩΝ

• Δείξτε κατανόηση και ανοχή στις πιο κοινές και συνηθισμένες αντιδράσεις στο πένθος, οι οποίες συνήθως περιλαμβάνουν: μειωμένη κατανάλωση τροφής, δυσκολίες στον ύπνο, μειωμένη ικανότητα συγκέντρωσης, αυξημένα επίπεδα θλίψης και κοινωνικής απόσυρσης. Ορισμένες φορές ίσως οι μαθητές βιώσουν θυμό προς τον νεκρό, καθώς αισθάνονται ότι τους εγκατέλειψε.
• Να είστε απλοί, σύντομοι και να μιλάτε με ακρίβεια. Συζητήστε για τον θάνατο με όρους αναπτυξιακά σωστούς για την εκάστοτε ηλικία των μαθητών σας.
• Στη συζήτηση με τους μαθητές, χρησιμοποιείστε λέξεις όπως “θάνατος”, “πέθανε” ή “απεβίωσε” και αποφύγετε ευφημισμούς όπως “έφυγε από τη ζωή”, “τώρα κοιμάται”, “μετακόμισε στον ουρανό” κτλ. Οι ευφημισμοί τέτοιου είδους είναι αφηρημένοι και μπορεί να προκαλέσουν σύγχυση, ειδικά σε νεαρότερης ηλικίας παιδιά.
• Ενημερώστε τους μαθητές ότι ο θάνατος δεν είναι κάποιου είδους μεταδοτική ασθένεια. Παρόλο που όλα τα έμβια όντα, άνθρωποι και ζώα κάποια στιγμή αποβιώνουν, ο θάνατος δεν είναι κάτι το μεταδοτικό. Εξηγήστε επίσης ότι εξαιρετικά σπάνιο παιδί να πεθάνει.
• Να είστε κατατοπιστικοί και αντιμετωπίστε με υπομονή τον διάλογο. Να θυμάστε ότι ίσως χρειαστεί να απαντήσετε πολλές φορές στην ίδια ερώτηση και προσπαθήστε να επαναλάβετε βασικές πληροφορίες, ώστε να επιβεβαιωθείτε πως ο μαθητής κατανοεί.
• Ακούστε τους μαθητές, αναγνωρίστε τα συναισθήματά τους και μην είστε επικριτικοί.
• Εκφράστε τα δικά σας, προσωπικά συναισθήματα με έναν ανοιχτό, ήρεμο και κατάλληλο τρόπο, ο οποίος να ενθαρρύνει τους μαθητές να μοιραστούν τα συναισθήματά τους και να εκφράσουν το πένθος τους.
• Αποφύγετε τις αυθαίρετες εικασίες ή να επιβάλλετε τις προσωπικές σας απόψεις γύρω από το ζήτημα του θανάτου στους μαθητές.
• Πολλές και διαφορετικές μεταξύ τους συναισθηματικές αντιδράσεις θεωρούνται φυσιολογικές. Να είστε ευαίσθητοι στην εξατομικευμένη εμπειρία του κάθε μαθητή, καθώς δεν υπάρχει σωστός ή λάθος τρόπος αντίδρασης στον θάνατο και την απώλεια. Θα παρατηρήσετε ένα εύρος διαφορετικών συναισθημάτων και συμπεριφορών στη μαθητική κοινότητα, τα οποία θα αλλάζουν με την πορεία των διαδικασιών του πένθους.
• Ενθαρρύνετε τους μαθητές σας να μιλούν για τα συναισθήματά τους και πείτε τους πως η έκφραση των συναισθημάτων είναι φυσιολογική. Εξομαλύνετε τα εκφραζόμενα συναισθήματα των μαθητών, λέγοντάς τους ότι είναι επόμενο να εμφανίζονται μετά από ένα θάνατο. Ωστόσο, εάν η έκφραση των συναισθημάτων περιλαμβάνει κινδύνους προς τον εαυτό ή τους άλλους (νια παράδειγμα, σκέψεις αυτοκτονίας ή αυτοτραυματισμού), απευθυνθείτε άμεσα στους κατάλληλους επαγγελματίες ψυχικής υγείας.
• Δείξτε ευαισθησία στις διαπολιτισμικές διαφορές μεταξύ των μαθητών σας και των οικογενειών τους, ως προς την έκφραση του πένθους και την τιμή στον νεκρό.
• Λάβετε υπόψη σας ότι οι μαθητές διαφέρουν μεταξύ τους ως προς τις νοητικές τους ικανότητες, τη συμπεριφορά, αλλά και την κατανόηση του θανάτου, ως έννοια. Πιο συγκεκριμένα, τα παιδιά με αναπτυξιακά ζητήματα, τα οποία συνήθως εμφανίζουν περιορισμένες επικοινωνιακές δεξιότητες, δεν σημαίνει ότι μένουν ανεπηρέαστα από τον θάνατο. Συμπεριφορές όπως αυξημένα επίπεδα θυμού ή παρορμητικότητας, σωματοποιημένα συμπτώματα, διατάραξη των διαπροσωπικών σχέσεων, αλλά και αυξημένα επίπεδα συμπεριφοράς διέγερσης, θα μπορούσαν όλες να αποτελούν ενδείξεις και εκφράσεις του πένθους.
• Διατηρήστε το συνηθισμένο, καθημερινό σας πρόγραμμα μέσα στην τάξη και απασχολήστε τους μαθητές με δραστηριότητες, τις οποίες απολάμβαναν και πριν τον θάνατο.
• Προσφέρετε ευκαιρίες διαλόγου και θέσης ερωτημάτων και χρησιμοποιείστε αυτές τις ερωτήσεις ως καθοδηγήτριες γραμμές για περαιτέρω συζήτηση. Ενθαρρύνετε τους μαθητές να καταθέσουν τα συναισθήματά τους, αλλά με τρόπο που να μην είναι διασπαστικός για το μάθημα ή οδυνηρός για τους υπόλοιπους μαθητές.
• Λάβετε υπόψη σας ότι ορισμένα παιδιά δυσκολεύονται να εκφράσουν τα συναισθήματά τους ή μπορεί να μην αισθάνονται άνετα να μιλήσουν για αυτά στο σχολικό περιβάλλον. Μην πιέσετε αυτούς τους μαθητές να μιλήσουν και να εκφραστούν. Ορισμένοι μαθητές ίσως αισθανθούν πιο άνετα να γράψουν κάτι, να ζωγραφίσουν, να ακούσουν μουσική ή να παίξουν ένα παιχνίδι, αντί να μιλήσουν για τα συναισθήματά τους. Επιτρέψτε στους μαθητές να εκφράσουν το πένθος τους με τον προσωπικό τους τρόπο και προσφέρετέ τους διαφορετικές επιλογές.
• Μιλήστε στους συμμαθητές του παιδιού που πενθεί σχετικά με το πένθος και υπογραμμίστε τους τη σημασία του να δείξουν κατανόηση, να είναι ευαίσθητοι και υποστηρικτικοί.
• Βοηθήστε τον μαθητή που πενθεί να βρει μια ομάδα υποστήριξης, η οποία να απαρτίζεται από συνομηλίκους. Είναι αρκετά πιθανό να υπάρχουν και άλλα παιδιά στο σχολείο που να έχουν βιώσει τον θάνατο ενός αγαπημένου προσώπου. Έτσι, θα μπορούν να μοιραστούν μεταξύ τους μία κοινή εμπειρία.

ΣΥΜΒΟΥΛΕΣ ΓΙΑ ΟΤΑΝ ΟΛΟΚΛΗΡΗ Η ΣΧΟΛΙΚΗ ΜΟΝΑΔΑ ΕΠΗΡΕΑΖΕΤΑΙ ΑΠΟ ΤΟΝ ΘΑΝΑΤΟ ΚΑΘΗΓΗΤΗ Ή ΜΑΘΗΤΗ

• Καλό θα ήταν να αποσταλεί γράμμα ή email σε όλους τους γονείς, ενημερώνοντάς τους για τον θάνατο. Πληροφορίες που θα πρέπει να συμπεριλαμβάνονται στο email:
• Τα πραγματικά γεγονότα του θανάτου για την αποφυγή διασποράς φήμης.
• Αναφορά στο εύρος των διαφορετικών συναισθημάτων και αντιδράσεων που είναι πιθανό να βιώσουν οι μαθητές, ως αντίδραση στο πένθος.
• Πρόταση προς τους γονείς να συζητήσουν με τα παιδιά για τον θάνατο.
• Σε ποιες περιπτώσεις θα πρέπει οι γονείς να απευθυνθούν σε επαγγελματία ψυχικής υγείας.
• Παρότρυνση να επικοινωνήσουν με το σχολείο, εάν έχουν ερωτήσεις ή εάν θεωρούν ότι ο μαθητής χρειάζεται ψυχολογική στήριξη.
• Καθοδήγηση για το πώς να λάβουν υποστήριξη από τις κοινωνικές υπηρεσίες
• Μιλήστε σχετικά με τεκμηριωμένα γεγονότα με το προσωπικό του σχολείου (μέσω συναντήσεων και ενημερώσεων), με τους μαθητές σας (μέσω ανακοινώσεων μέσα στην τάξη και συναντήσεων) και με τους γονείς (μέσω ταχυδρομικών επιστολών ή emails). Προσπαθήστε να τους προσφέρετε ενημερώσεις σε νεότερες πληροφορίες.
• Στρέψτε την προσοχή σας σε μαθητές, οι οποίοι έχουν πρόσφατα βιώσει θάνατο κοντινού τους ανθρώπου ή έχουν βιώσει σημαντικές αλλαγές στη ζωή τους ή εμφανίζουν συναισθηματικές δυσκολίες και προβλήματα.

ΤΟ ΠΕΝΘΟΣ ΣΤΗ ΝΗΠΙΑΚΗ ΗΛΙΚΙΑ

• Αποφύγετε ευφημισμούς, καθώς τα προνήπια και τα νήπια έχουν δυσκολία στο να κατανοήσουν τον θάνατο κι ίσως θεωρήσουν ότι είναι αναστρέψιμος.
• Προσφέρετε ευκαιρίες έκφρασης σκέψεων και συναισθημάτων σχετικά με τον θάνατο, μέσω δραστηριοτήτων παιχνιδιού και ζωγραφικής.
• Απαντήστε σε ερωτήσεις χρησιμοποιώντας συγκεκριμένες και απτές περιγραφές και να είστε προετοιμασμένοι για το ότι θα χρειαστεί να απαντήσετε ξανά και ξανά στις ίδιες ερωτήσεις.
• Οι πιο κοινές αντιδράσεις περιλαμβάνουν:
• Κλάμα ή ουρλιαχτό.
• Προσκόλληση και εξάρτηση στα άτομα που προσφέρουν φροντίδα ή ενήλικες εμπιστοσύνης.
• Φόβος αποχωρισμού.
• Στροφή σε παλαιότερο στάδιο ανάπτυξης, όπως ενούρηση ή πιπίλισμα του αντίχειρα.
• Μειωμένη ομιλία.

ΤΟ ΠΕΝΘΟΣ ΣΤΗΝ ΠΡΩΤΟΒΑΘΜΙΑ ΒΑΘΜΙΔΑ

• Σε αυτή την βαθμίδα, οι μαθητές ίσως κάνουν ερωτήσεις, ώστε να προσπαθήσουν να κατανοήσουν τί συνέβη. Να είστε υπομονετικοί και να τους παραπέμψετε σε ενήλικες, οι οποίοι μπορούν να απαντήσουν σε αυτές τις ερωτήσεις. Καλό θα ήταν να ανατεθεί ο ρόλος αυτός σε έναν συγκεκριμένο εκπαιδευτικό, ως διαμεσολαβητής.
• Είναι συχνό φαινόμενο για τα παιδιά ηλικίας κάτω των οκτώ ετών να εμπλακούν στη λεγάμενη μαγική σκέψη και να θεωρήσουν ότι τα ίδια θα μπορούσαν να είχαν αποτρέψει τον θάνατο από το να συμβεί. Αναγνωρίστε αυτά τα συναισθήματα, αλλά μην τα τροφοδοτήσετε.
• Τα παιδιά ηλικίας εννέα έως δώδεκα ετών είναι πιθανότερο να μην επιθυμούν να εκφράσουν τα συναισθήματά τους ή να αναγνωρίσουν την έκφραση του πένθους στους συμμαθητές τους. Προσπαθήστε να προσφέρετε σε αυτούς τους μαθητές εναλλακτικούς τρόπους έκφρασης του πένθους. Οι δημιουργικές δραστηριότητες, όπως η μουσική και το θεατρικό παιχνίδι είναι βοηθητικές.
• Πιθανές αντιδράσεις στο πένθος συμπεριλαμβάνουν:
• Συμπεριφορικές δυσκολίες
• Μειωμένα επίπεδα συγκέντρωσης
• Χαμηλές μαθησιακές επιδόσεις
• Θλίψη και κατάθλιψη
• Εκνευρισμός και θυμός
• Απόσυρση
• Σωματοποιημένα συμπτώματα (πονοκέφαλοι, στομαχόπονοι, δυσκολίες στον ύπνο, δυσκολίες στην κατανάλωση τροφής)
• Διαρκής κόπωση

ΤΟ ΠΕΝΘΟΣ ΣΤΗΝ ΔΕΥΤΕΡΟΒΑΘΜΙΑ ΒΑΘΜΙΔΑ

• Μην πιέσετε τους μαθητές να μιλήσουν για τα συναισθήματά τους σε κοινή θέα, εάν δεν αισθάνονται άνετα να το κάνουν. Προσφέρετέ τους τις ευκαιρίες να μιλήσουν για τα συναισθήματά τους ιδιωτικά, εάν το θελήσουν.
• Οι μαθητές συνήθως αναζητούν υποστήριξη μέσω των ιντερνετικών κοινωνικών δικτύων. Να παρακολουθείτε τις συζητήσεις, τί ποστάρεται, τι διαμοιράζεται. Ενθαρρύνετε τους μαθητές να προσφέρουν βοήθεια σε ή να αναζητήσουν βοήθεια από έναν συνομήλικο.
• Οι μαθητές 15-18 ετών τείνουν να αισθάνονται πιο άνετα με το να εκφράζουν τα συναισθήματά τους και το πένθος τους, με τρόπο παρόμοιο με αυτό των ενηλίκων.
• Οι μαθητές του Λυκείου είναι πιθανό να χρησιμοποιήσουν τη σωματική επαφή (αγκαλιά ή άγγιγμα του ώμου) για να εκφράσουν την υποστήριξη και ενσυναίσθησή τους.
• Πιθανές αναδράσεις συμπεριλαμβάνουν:
• Μειωμένες σχολικές επιδόσεις.
• Άγχος.
• Κατάθλιψη
• Συμπεριφορές υψηλού κινδύνου και χρήση ουσιών
• Συναισθηματικό “πάγωμα”.
• Αυτοκτονικό ιδεασμό.

ΤΑ ΠΕΝΤΕ ΣΤΑΔΙΑ ΤΟΥ ΠΕΝΘΟΥΣ (ΣΥΜΦΩΝΑ ΜΕ ΤΗΝ Kübler-Ross)

1. ΑΡΝΗΣΗ – Αποφυγή σκέψεων γύρω από το ζήτημα, σύγχυση, υπερθυμία, σοκ, φόβος.
2. ΘΥΜΟΣ – Ματαίωση και απώθηση, εκνευρισμός, άγχος.
3. ΔΙΑΠΡΑΓΜΑΤΕΥΣΗ – Αγώνας για εύρεση του νοήματος, αναζήτηση βοήθειας στους άλλους, ανάγκη για μοίρασμα.
4. ΚΑΤΑΘΛΙΨΗ – Αδυναμία διαχείρισης των συναισθημάτων, απόγνωση, επιθετικότητα, τάσεις φυγής από την καθημερινότητα.
5. ΑΠΟΔΟΧΗ – Αναζήτηση νέων επιλογών για την διαχείριση της καθημερινότητας, προγραμματισμός της νέας ζωής (μετά την απώλεια), εφαρμογή του νέου τρόπου ζωής.

• Τα στάδια του πένθους είναι τα ίδια, τόσο στα παιδιά όλων των ηλικιών, όσο και στους ενήλικες. Οι διαφοροποιήσεις εντοπίζονται στον τρόπο που εκφράζεται το πένθος, λόγω των διαφορετικών αναπτυξιακών σταδίων των παιδιών και των ενηλίκων.
• Τα στάδια δεν είναι γραμμικά, δηλαδή δεν διαδέχεται απαραίτητα το ένα το άλλο. Πολύ συχνά συναντάμε ένα παιδί που παλινδρομεί σε κάποιο παλαιότερο στάδιο, ώστε να το διαχειριστεί εκ νέου, για να μεταφερθεί στο επόμενο. Αυτό θεωρείται φυσιολογικό. Επίσης φυσιολογικό είναι να συναντήσουμε ένα παιδί που να μετακινείται διαρκώς ανάμεσα σε αυτά τα πέντε στάδια, μέχρι να λυθεί το πένθος. Ή, ακόμα, και να δούμε ένα παιδί προσκολλημένο σε ένα στάδιο για ολόκληρους μήνες, φαινομενικά δίχως να μετακινείται.
• Είναι πολύ σημαντικό να γνωρίζουμε ότι, όπως ο χαρακτήρας και η προσωπικότητα είναι διαφορετική σε κάθε άνθρωπο, έτσι και η έκφραση του πένθους είναι εξατομικευμένη, με ξεχωριστά χαρακτηριστικά στον κάθε έναν από εμάς.
• Και τέλος, πολύ σημαντικό είναι να γνωρίζουμε ότι το πένθος μπορεί να είναι ενεργό, μέχρι και δύο χρόνια μετά τον θάνατο. Από τα δύο χρόνια και πάνω μπορούμε να ξεκινούμε να διερευνούμε πιθανές κλινικές ενδείξεις κατάθλιψης, πάντα απευθυνόμενοι σε ειδικό ψυχικής υγείας.